Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami została uchwalona 23 lipca 2003 roku. Poprzednio obowiązywały regulacje prawne w tej dziedzinie określone w ustawie o ochronie dóbr kultury z 15 lutego 1962 roku. Ze względu na duży upływ czasu i potrzebę uaktualnienia wielu przepisów, a także konieczność dostosowania polskiego prawa do prawa Unii Europejskiej zaistniała potrzeba uchwalenia nowej ustawy dotyczącej ochrony zabytków. Przepisy dotyczące ochrony zabytków pomimo licznych nowelizacji wymagały dostosowania do obecnej sytuacji społeczno-gospodarczej. Regulacje prawne obowiązujące w okresie gospodarki planowanej, gdzie państwo odgrywało główną rolę w dziedzinie kultury nie sprawdzały się w okresie przemian i rozwoju gospodarki rynkowej. Zmiany dotyczące uprawnień władz państwowych i samorządowych oraz inne przekształcenia związane z nowym ustrojem wymusiły liczne zmiany w dziedzinie ochrony zabytków.
Ustawa z 23 lipca 2003 roku opiera się na wcześniej obowiązujących przepisach dotyczących ochrony zabytków. Zawiera jednak wiele modyfikacji mających na celu uaktualnienie poprzednio obowiązujących uregulowań prawnych. Ustawa określa przedmiot, zakres i formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi. Zawiera ona zasady tworzenia krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz uregulowania dotyczące finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach. Ustawa określa również organizację organów ochrony zabytków oraz zasady nadzoru konserwatorskiego.
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami jest powszechnie obowiązującym aktem prawnym zawierającym uregulowania mające na celu zahamowanie dewastacji cennych zabytków w Polsce i zapewnienie prawnych uwarunkowań i udogodnień umożliwiających skuteczną ochronę polskich zabytków przy użyciu zarówno środków budżetowych jak i pozabudżetowych.
